
การบันทึกเรื่องราวของผู้คนท้องถิ่นภาคใต้ในอดีตนิยมบันทึกไว้ในหนังสือบุดหรือสมุดข่อย ซึ่งทางภาคกลาง เรียกว่า สมุดไทย หนังสือบุดเป็นเอกสารโบราณที่เก่าแก่บางฉบับมีอายุหลายร้อยปี ส่วนใหญ่พบเห็นได้ตามวัดและบ้านเรือนของผู้คงแก่เรียนหรือปราชญ์ท้องถิ่น คำว่า “บุด” น่าจะมาจากคำว่า “ปุส.ตก” ซึ่งเป็นภาษาสันสกฤต ตรงกับภาษาบาลีว่า “โปต.ถก” เดิมแปลว่า หนังสือ, ผ้า, เปลือกไม้ หนังสือบุดแบ่งเป็น ๒ ประเภท คือ “หนังสือบุดขาว” (สมุดไทยขาว) เนื้อกระดาษสีขาวเขียนด้วยตัวอักษรสีดำ และ “หนังสือบุดดำ” (สมุดไทยดำ) เนื้อกระดาษสีดำเขียนด้วยตัวอักษรสีขาว หรือสีรงหรือสีทอง บางท้องถิ่นเรียกหนังสือบุดว่า หนังสือ “กริดหนา” ส่วนเนื้อหาที่เขียนมีหลากหลายสาขา เช่น เรื่องพุทธศาสนา สุภาษิตคำสอนประวัติศาสตร์ พงศาวดาร ตำนาน โหราศาสตร์ ไสยศาสตร์ ตำรายา เป็นต้น
.jpg)
.jpg)
หนังสือบุดถือได้ว่าเป็นแหล่งรวมสรรพวิชาสาขาต่าง ๆ ที่นักปราชญ์ในท้องถิ่นได้แต่งหรือคัดลอกขึ้นเป็นองค์ความรู้ที่มีการถ่ายทอด และสืบทอดเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของชุมชน การบันทึกเนื้อหาในหนังสือบุดนิยมใช้อักษรและภาษาไทยและมีการใช้อักษรขอมประกอบบางส่วน หนังสือบุดนี้ชาวภาคใต้ในอดีตนิยมบันทึกเรื่องที่แต่งขึ้นมาเองหรือด้วยวิธีการคัดลอกทั้งคัดลอกเอง และให้ผู้อื่นคัดลอก แล้วถวายเป็นพุทธบูชาให้เป็นสมบัติของวัด ซึ่งเป็นศูนย์กลางของการศึกษาในสมัยก่อนเพื่ออำนวยประโยชน์แก่ผู้อื่นได้ศึกษา การสร้างการเขียน และการคัดลอกวรรณกรรม ที่เกิดขึ้นพบว่าส่วนใหญ่ผู้สร้างจะมีความเชื่อตรงกันคือขอให้การสร้างหนังสือนั้นเป็น ปัจจัยให้ได้ชาติภพที่ดีขึ้นเพราะความศรัทธาเชื่อถือในพระพุทธศาสนาและมีความเชื่อเกี่ยวกับผลบุญอันยิ่งใหญ่ที่ได้กระทำมาจะทำให้ได้เกิดใหม่ในชาติภพที่ดีมีความสมบูรณ์ด้วยประการต่างๆ ในชาติภพหน้า นอกจากนี้ชาวภาคใต้ยังมีความเชื่อเกี่ยวกับหนังสือบุดในด้านต่าง ๆ มากมาย เช่น ความเชื่อว่าถ้าทำให้หนังสือบุดชำรุดผู้นั้นจะตกนรกความเชื่อเกี่ยวกับการบรรลุโพธิญาณหรือนิพพาน ความเชื่อเกี่ยวกับการเกิดในยุคพระศรีอาริย์ ความเชื่อเกี่ยวกับยารักษาโรค เป็นต้น ความเชื่อเกี่ยวกับหนังสือบุด ส่วนใหญ่ที่พบมักจะเกี่ยวกับพุทธศาสนา ไสยศาสตร์ และจริยวัตรของชาวภาคใต้ตัวอย่างความเชื่อเกี่ยวกับหนังสือบุดที่น่าสนใจมีดังนี้
๑.ความเชื่อเกี่ยวกับการสร้างหนังสือบุดเป็นพุทธบูชา ชาวใต้นิยมสร้างวรรณกรรมหนังสือบุดเป็นพุทธบูชา เพราะเชื่อว่าจะเป็นปัจจัยทำให้บรรลุโพธิญาณหรือนิพพาน และให้เกิดทันศาสนาพระศรีอริยเมตไตรยที่จะประสบกับความสุขความเจริญก้าวหน้าเป็นยุคที่ปราศจากความทุกข์
๒.ความเชื่อเกี่ยวกับการใช้หนังสือบุดเป็นส่วนผสมวัตถุมงคล ชาวภาคใต้เชื่อว่าหนังสือบุดที่บันทึกคาถาอักขระเลขยันต์ด้วยอักษรขอมเป็นหนึ่งสื่อที่มีความศักดิ์สิทธิ์ จึงนิยมนำไปเป็นส่วนผสมของการทำเครื่องรางของขลังเพราะเชื่อว่าจะทำให้วัตถุมงคลมีความศักดิ์สิทธิ์ยิ่งขึ้น เช่น การเผาหนังสือบุดที่เป็นคัมภีร์ทางศาสนาหรืออักขระเลขยันต์เป็นผงผสมเพื่อทำพระเครื่องแบบต่าง ๆ เป็นต้น
๓.ความเชื่อเกี่ยวกับการใช้หนังสือบุดดำเป็นยารักษาโรค โดยเชื่อว่าหนังสือบุดคำเป็นยาแก้ริดสีดวงจมูกได้ คนสมัยก่อนจึงนิยมตัดหนังสือบุดเพื่อนำไปม้วน จุดไฟสูบเป็นยาแก้โรคริดสีดวงจมูก สิ่งเหล่านี้เป็นความเชื่อที่ก่อให้เกิดความเสียหาย และเป็นการทำลายหนังสือบุด
๔.ความเชื่อเกี่ยวกับการบูชาหนังสือบุด ชาวใต้ในอดีตให้ความสำคัญกับหนังสือบุดและยกย่องผู้รู้หนังสือเป็นอย่างยิ่ง โดยเฉพาะหนังสือที่เป็นคัมภีร์หรือหลักธรรมทางศาสนาและพระตำรากัลปนาวัดที่รับพระราชทานจากพระมหากษัตริย์ซึ่งเปรียบเสมือนตัวแทนของพระองค์ ดังนั้นเมื่อนำออกมาอ่านจึงต้องใส่พานทูนเหนือ ศีรษะกั้นร่มและมีการถวายบังคมเสียก่อน หนังสือนี้มีการเก็บรักษาไว้เป็นอย่างดี บางแห่งนิยมเก็บรักษาไว้ในกระบอกไม้ไผ่ขนาดใหญ่ ที่สามารถป้องกันมดปลวกได้เป็นอย่างดี หรือไม่ก็นำไปห่อผ้าขาวไว้ การนำหนังสือออกมาอ่านผู้อ่านจะต้องนุ่งขาว ห่มขาวและรักษาศีล ซึ่งพบเห็นได้จากหนังสือบุด เรื่อง “ตำนานสร้างโลก ฉบับป่าลาม ตำบลช้างให้ตก อำเภอโคกโพธิ์ จังหวัดปัตตานี ที่ได้กล่าวถึงการปฏิบัติต่อหนังสือบุดไว้
๕.ความเชื่อเกี่ยวกับการบันทึกสิ่งศักดิ์สิทธิ์ด้วยตัวอักษรขอม การเขียนเลขยันต์ในหนังสือบุดนิยมเขียนด้วยอักษรขอม เนื่องจากชาวใต้เชื่อว่าเป็นอักษรศักดิ์สิทธิ์และตัวอักษรขอมยังนำไปใช้ในมิติของความขลัง เช่น การจารด้วยดินสอพองทำผงผสมกับวัตถุอื่นๆ เพื่อทำพระเครื่อง แล้วนำไปบรรจุไว้ใต้ฐานเจดีย์หรือสิ่งก่อสร้างทางพุทธศาสนา เป็นต้น ในการบันทึกอักษรเรื่องราวทางศาสนาลงในหนังสือบุดนั้น มีความเชื่อว่าจะต้องไม่ผิด เพราะถือว่าเป็นพระธรรมคัมภีร์อันศักดิ์สิทธิ์ หากแกล้งเขียนผิดเพียง ๑ ตัวอักษร เชื่อว่าจะเกิดบาปกรรมเท่ากับไม้ใหญ่ในป่าหิมพานต์หัก ๑ ต้น ถ้าเขียนผิดโดยบังเอิญมิให้ขีดฆ่า ขูดลบ แต่ผู้เขียนจะต้องทำวงกลมเอาไว้อย่างบรรจงรอบตัวผิด เรียกจุดดำตำหนิตรงนี้ว่า “พระธรรมผิด” ใครพบเห็นอาจสักการบูชา “พลี” ขอชิ้นส่วนนั้นมาทำเป็นเครื่องรางของขลังโดยยึดเอาคำว่า “พระธรรมผิด”เป็นสิ่งบันดาลให้เกิดความคลาดแคล้วปลอดภัย
.jpg)
.jpg)
๖.ความเชื่อเกี่ยวกับการบันทึกอักษรไว้ใต้เส้นบรรทัด สมัยโบราณนิยมเขียนหนังสือไว้ใต้เส้นบรรทัด เพราะเชื่อว่าเป็นการเคารพบูชาครูแสดงให้เห็นถึงคุณธรรมของชาวภาคใต้ที่มีความเคารพยำเกรงต่อผู้มีพระคุณหรือครูบาอาจารย์ แม้แต่การเขียน อักษรก็ถือเส้นบรรทัดเป็นครูและไม่เขียนเกินเส้นบรรทัด มิฉะนั้นแล้วจะถือว่าตีตนเสมอครู
หนังสือบุดหรือสมุดไทยถือเป็นเอกสารที่ทรงคุณค่าที่เป็นขุมทรัพย์ทางภูมิปัญญา อันเป็นแหล่งรวมของสรรพวิชาสาขาต่าง ๆ ตลอดถึงความเชื่อต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับหนังสือบุด ซึ่งมีทั้งความเชื่อที่เป็นคุณประโยชน์และความเชื่อในทางลบหรือการทำลายหนังสือ ดังได้กล่าวแล้ว อันเป็นพื้นฐานและรากเหง้าของสังคมท้องถิ่นและประเทศชาติที่ทุกคนควรตระหนักถึงความสำคัญและช่วยกันอนุรักษ์ ดังมีการเปรียบเทียบหนังสือไว้ว่า “หนังสือคือขุมทรัพย์ทางภูมิปัญญา” ที่ทุกคนจะต้องช่วยกันหวงแหน ทะนุถนอม ใช้ให้เกิดประโยชน์คุ้มค่า ธำรงรักษาและสืบทอดให้คงอยู่คู่ประเทศชาติของเราสืบไป
.jpg)
เรียบเรียงบทความโดย:
นางสาวขวัญเรือน บุญกอบแก้ว นักวิจัยชำนาญการสถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา
เอกสารอ้างอิง
ชัยวุฒิ พิยะกูล. (๒๕๔๕), การอนุรักษ์และการปริวรรตวรรณกรรมท้องถิ่นภาคใต้ประเภทหนังสือบุด. สถาบันทักษิณคดีศึกษา มหาวิทยาลัยทักษิณ ตำบลเกาะยออำเภอเมือง จังหวัดสงขลา.
สุริวงศ์ พงศ์ไพบูลย์. (๒๕๔๗). วรรณกรรมทักษิณ : วรรณกรรมพินิจกรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย(สกว.)
สืบพงศ์ ธรรมชาติ. (๒๕๓๔). “การศึกษาวิเคราะห์วรรณกรรมชาดกภาคใต้ จากหนังสือบุด “วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรดุษฎีบัณฑิต ภาควิชาภาษาไทย, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
.jpg)
.jpg)