ครามปัตตานี : Pattani Indigo

INDIGO HISTORY

ปัตตานีในอดีตเป็นเมืองท่าสำคัญในยุคการค้าทางเรือต่อเนื่องมาถึงยุคการล่าอาณานิคมมีบันทึกชาวต่างชาติ บรรยายถึงสินค้าเข้าและสินค้าออกของเมืองปัตตานีไว้หลากหลายนอกจากนี้ยังบรรยายถึงวิถีชีวิต ความเป็นอยู่การแต่งกายการใช้ผ้าจากบันทึกการเดินเรือของเจิ้งโห พุทธศตวรรษที่ 19 “ประชาชนในท้องถิ่นทำเกลือจากน้ำทะเลและเหล้าจากต้นสาคู นอกจากนี้ยังมีผลผลิตอย่างอื่น เช่น น้ำผึ้ง น้ำตาลทราย เครื่องหอม ผ้าขาวที่เรียกว่า ผ้าบาคูลา ผู้หญิงชอบนุ่งผ้าสีขาวและกระโจมอกด้วยผ้าสีน้ำเงิน” บันทึกอ้างถึงการใช้ผ้าสีน้ำเงิน และมีเอกสารที่กล่าวถึง คราม เป็นสินค้าส่งออกของเมืองปัตตานี “สินค้าท้องถิ่นที่ปัตตานีที่เป็นที่ต้องการของพ่อค้าชาวโปรตุเกสได้แก่ ข้าว ดีบุก งาช้าง กำยาน คราม ครั่ง และไม้ฝาง”

ประวัติศาสตร์การค้าคราม การค้าเนื้อครามในสมัยอยุธยาจากบันทึกของชาวต่างชาติที่เข้ามาทำการค้าและเจริญสัมพันธไมตรีกับอาณาจักรสยามและปัตตานี เช่น

บันทึกของฮอลันดา เมื่อปี พ.ศ.2146

“ในรัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ฮอลันดาได้ตั้งสถานีการค้าขึ้นที่ปัตตานีในปี พ.ศ.2146 โดยเห็นว่าปัตตานีเป็น “ประตูไปสู่จีน” ขณะนั้นปัตตานีเป็นเมืองขึ้นของไทยฮอลันดาจึงได้ติดต่อกับอยุธยาโดยส่งฑูตชื่อ คอร์เนลิส  สเปกซ์ เข้ามาเฝ้าสมเด็จพระนเรศวรมหาราชในปีพ.ศ.2147 เพื่อทำความตกลงในเรื่องการค้าและขอตั้งสถานีการค้าขึ้นที่อยุธยา”“จะเห็นได้ว่าฮอลันดามีจุดมุ่งหมายในระยะแรกๆ คือต้องการค้าขายกับจีนโดยอาศัยปัตตานีเป็นสถานีการค้าสินค้าจีนที่ฮอลันดาต้องการ ได้แก่ ไหมดิบคุณภาพดี ผ้าไหม เครื่องถ้วยชาม ครามเปียก กำยาน ตะกั่ว รากไม้ ฯลฯ”

บันทึกของโปรตุเกสปี พ.ศ.2149

“เมื่อเควลโลได้ทำสัญญาไมตรีกับประเทศไทยแล้วพ่อค้าชาวโปรตุเกสก็เข้ามาค้าขายในพระราชอาณาจักรไทยมากขึ้นทุกทีส่วนมากเข้ามาตั้งภูมิลำเนาอยู่ในพระนครศรีอยุธยาและยังมีตัวแทนการค้าอยู่ที่นครศรีธรรมราชและปัตตานีทำการค้าขาย ข้าว ดีบุก งาช้าง กำยาน คราม ครั่ง ไม้ฝาง”

บันทึกของฝรั่งเศส ปี พ.ศ.2411

          “ในบรรดาสินค้าหลักๆที่ค้าขายกันไม่ว่าจะเป็นสินค้าออกหรือสินค้าเข้าจะต้องมีสินค้าสองสามชนิดซึ่งเมื่อเริ่มนำเข้าไปในยุโรปโดยเฉพาะที่ฝรั่งเศสได้กลายเป็นที่นิยมอย่างมากได้แก่ ข้าวเจ้า ไม้สัก ฝ้าย คราม ไม้สำหรับย้อมสี งาช้าง ไม้มะเกลือ ฯลฯ
สินค้าเหล่านี้มีความสำคัญต่อการเดินเรือ ศิลปกรรม อุตสาหกรรม…”

          จากบันทึกของชาวตะวันตกข้างต้น แสดงให้เห็นว่า ครามเป็นหนึ่งในสินค้าที่มีการซื้อขายแลกเปลี่ยนเป็นที่ต้องการของชาวยุโรปในยุคการค้าทางทะเล จนกระทั่งล่วงเข้าสู่ยุคการปฏิวัติอุตสาหกรรม อาณานิคมกลายเป็นแหล่งผลิตที่สำคัญ เช่น อังกฤษใช้แรงงานชาวอินเดียปลูกครามได้จำนวนมาก ฮอลันดาใช้ครามเป็นพืชเศรษฐกิจทำการเพาะปลูกบนเกาะชวา

ราวปี พ.ศ. 2433 เริ่มมีการสังเคราะห์สีเคมีและนิยมใช้สีเคมีในอุตสาหกรรมโรงงานทอผ้า ต่อมาเมื่อผ้าทอจากโรงงานมีปริมาณมาก ราคาถูก สีสันและลวดลายได้รับความนิยมเป็นที่ต้องการของตลาด จึงกลายช่วงเวลาล่มสลายของการทอผ้าแบบทอหูกหรือทอโหกในภาคใต้ คนท้องถิ่นไม่ทอผ้า ไม่ย้อมเส้นใยด้วยสีครามธรรมชาติ และปัจจุบันเป็นยุคที่เรียกได้ว่า ครามเป็นเพียงวัชพืชที่คนท้องถิ่นไม่รู้จักและไม่นำมาใช้ประโยชน์อีกต่อไป